Γιατί το "τι" κάνουμε για τα παιδιά μας είναι λιγότερο σημαντικό από το "πώς" το

Σύμφωνα με τον κλάδο της Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, το "τι" κάνει κάθε γονέας για το παιδί του περιγράφεται μέσα από τον όρο "γονεϊκές πρακτικές", ενώ το "πώς" λειτουργεί απέναντι στο παιδί του περιγράφεται με τον όρο "γονεϊκό στυλ". Οι γονεϊκές πρακτικές και το γονεϊκό στυλ είναι δύο πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά του γονεϊκού ρόλου. Αναλυτικότερα, οι γονεϊκές πρακτικές είναι οι συγκεκριμένες πράξεις ή οι συμπεριφορές που υιοθετεί ο γονέας προκειμένου να κατευθύνει το παιδί του προς ένα συγκεκριμένο αναπτυξιακό στόχο. Οι πρακτικές αυτές προάγουν άμεσα τη λειτουργικότητα του παιδιού και διευκολύνουν την προσαρμογή του σε τομείς της ζωής του, όπως είναι το σχολείο, οι σχέσεις με τους συνομηλίκους, η ενασχόληση με εξωσχολικές δραστηριότητες κ.α. Χαρακτηριστικά παραδείγματα γονεϊκών πρακτικών είναι η διαδικασίες που ακολουθούν οι γονείς προκειμένου να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αποκτήσουν συγκεκριμένες δεξιότητες, όπως π.χ. να μάθουν να χρησιμοποιούν σωστά το πιρούνι, να μάθουν ποδήλατο ή να συμπεριφέρονται σωστά στους άλλους, να μελετούν τα μαθήματα του σχολείου κ.α.

Σε αντίθεση με τις γονεϊκές πρακτικές, το γονεϊκό στυλ αναφέρεται περισσότερο στο συναισθηματικό κλίμα που επικρατεί στη σχέση και την αλληλεπίδραση του γονέα με το παιδί του. Συγκεκριμένα, η ποιότητα αυτής της αλληλεπίδρασης καθορίζεται κυρίως από τα στοιχεία της μη λεκτικής επικοινωνίας τους, όπως είναι ο τόνος της φωνής, ο τύπος της σωματικής τους επαφής, η ηρεμία με την οποία αντιμετωπίζει ο γονέας τις εντάσεις του παιδιού του κ.α. Επίσης, σε αντίθεση με τις γονεϊκές πρακτικές, που είναι περισσότερο προσαρμοσμένες στο αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού και έχουν πιο πρακτικό χαρακτήρα και συγκεκριμένο περιεχόμενο, το γονεϊκό στυλ είναι μία πιο ευρεία έννοια, η οποία περιγράφει τη γενικότερη στάση και το ύφος της αλληλεπίδρασης του γονέα με το παιδί του σε ένα ευρύτερο φάσμα καταστάσεων.

Με βάση όλα τα παραπάνω, οι γονεϊκές πρακτικές και το γονεϊκό στυλ είναι δύο χαρακτηριστικά του γονεϊκού ρόλου, τα οποία επηρεάζουν εξίσου την ανάπτυξη του παιδιού, αλλά με διαφορετικό τρόπο και μέσα από διαφορετικές διεργασίες. Ειδικότερα, το γονεϊκό στυλ σχετίζεται με ένα πιο έμμεσο και συνολικό τρόπο με την ανάπτυξη του παιδιού, διότι είναι αυτό που τελικά καθορίζει εάν οι συγκεκριμένες πρακτικές που εφαρμόζει ο γονέας είναι βοηθητικές για το παιδί ή όχι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που καταδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο το γονεϊκό στυλ επηρεάζει την επίδοση του παιδιού σε ένα συγκεκριμένο τομέα, αποτελεί η συμβολή ή η στάση του γονέα κατά την ενασχόληση του παιδιού με τη μελέτη των μαθημάτων του σχολείου. Έχει επιβεβαιωθεί ότι η επίδοση των παιδιών στα μαθήματα του σχολείου ενισχύεται, όταν οι γονείς ενδιαφέρονται για την εκπαίδευση και τη διαδικασία της μελέτης των παιδιών τους. Στην περίπτωση αυτή, η εκδήλωση ενδιαφέροντος από την πλευρά του γονέα για θέματα που αφορούν το σχολείο αποτελεί μία συγκεκριμένη γονεϊκή πρακτική. Ωστόσο, σχετικές μελέτες αποδεικνύουν ότι το ενδιαφέρον των γονέων για την εκπαίδευση των παιδιών λειτουργεί βοηθητικά για το παιδί, μόνο όταν αυτό εκφράζεται με ένα υποστηρικτικό και όχι με ένα αυταρχικό τρόπο.

Όπως συμπεραίνεται από το παραπάνω παράδειγμα, για την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού δεν αρκεί να εξετάζεται μόνο το «τι» κάνει ο γονέας για το παιδί του ή η καθοδήγηση που του παρέχει σε πρακτικά θέματα. Αυτό που επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη διαδικασία της διαπαιδαγώγησης των παιδιών είναι το «πώς» συμπεριφέρεται ο γονέας στο παιδί του, η συναισθηματική στάση που διατηρεί απέναντί σε αυτό και ο γενικότερος τρόπος με τον οποίο το προσεγγίζει ως προσωπικότητα. Συνεπώς, το γονεϊκό στυλ λειτουργεί ως το «πλαίσιο» μέσα από το οποίο καθορίζεται η αποτελεσματικότητα των πρακτικών που εφαρμόζει ο γονέας στο παιδί του. Έτσι, το γονεϊκό στυλ καθορίζει τελικά πόσο δεκτικό και το πόσο πρόθυμο είναι το παιδί να ακολουθήσει στις προτροπές και τις οδηγίες του γονέα του. Αυτό συνεπάγεται ότι, όσο πιο υποστηρικτικός είναι ο γονέας, τόσο περισσότερο ενισχύεται η ανάγκη του παιδιού να είναι αρεστό, υπακούοντας τις προτροπές που αυτός του προβάλλει. Αντίστοιχα, όσο πιο αυταρχικός είναι ο γονέας, τόσο πιο έντονα πυροδοτείται η δυσαρέσκεια και η αντιδραστικότητα που νιώθει το παιδί για την καθοδήγηση που του «επιβάλει» ο γονέας.