Πώς λειτουργούν τα τρίγωνα στις ανθρώπινες σχέσεις

Όταν υπάρχει μεγάλη ένταση μέσα σε μία οικογένεια ή σε μία ομάδα ανθρώπων είναι πολύ συχνό φαινόμενο δύο άνθρωποι να συμμαχούν ως προς έναν τρίτο προκειμένου να εκτονωθεί η ένταση. Σύμφωνα με τις αρχές της οικογενειακής θεραπείας, το συγκεκριμένο πρότυπο σχέσης περιγράφεται μέσα από τον όρο «τρίγωνο». Ο σχηματισμός τριγώνων συνεπάγεται ότι δύο άνθρωποι παρεμβάλλουν ένα τρίτο στη σχέση τους (τριγωνίζουν), με στόχο να περιοριστούν οι δυσκολίες στην αρχική δυάδα. Για παράδειγμα, δύο μέλη της οικογένειας μπορεί να συμμαχήσουν εναντίον ενός τρίτου μέλους που χαρακτηρίζεται ως ο «κακός». Κατά παρόμοιο τρόπο, δύο μέλη μίας οικογένειας μπορεί να συνδεθούν προκειμένου να βοηθήσουν ένα τρίτο μέλος, το οποίο χαρακτηρίζεται ως «θύμα». Έτσι, με βάση τα παραπάνω το ξέσπασμα ενός παιδιού με μία ιδιαίτερα φορτική μητέρα δεν αποτελεί λειτουργία μόνο της σχέσης του παιδιού με τη μητέρα. Το ξέσπασμα του παιδιού σε μία τέτοια περίπτωση θα μπορούσε να απορρέει και από την ένταση που επικρατεί ανάμεσα στην απόμακρη σχέση της μητέρας με το σύζυγό της ή στη συγχωνευμένη σχέση της μητέρα με έναν παππού, ο οποίος παρεμβαίνει υπερβολικά στη διαπροσωπική της ζωή.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι πλέον συνηθισμένες μορφές τριγώνων που εντοπίζονται μέσα στις οικογένειες είναι οι εξής:

Τρίγωνα γονέων-παιδιών: Στην περίπτωση αυτή η ένταση ανάμεσα στο ζευγάρι των γονέων περιορίζεται μέσα από την ανάγκη αυτοί να «συμμαχήσουν» για το καλό του παιδιού. Μεγάλο μέρος των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων που εκδηλώνουν τα παιδιά απορρέουν από το συγκεκριμένο πρότυπο σχέσεων. Άλλοτε πάλι ένας γονέας (λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά) εξωθεί το παιδί σε μία «συμπαιγνία» κατά του άλλου γονέα, ο οποίος μένει έξω από τη σχέση. Αυτό συνεπάγεται ότι το παιδί βρίσκεται σε σχέση συγχώνευσης με τον ένα γονέα και σε μία έντονα συγκρουσιακή σχέση με τον άλλο γονέα. Συνήθως οι συνέπειες που προκύπτουν για την ψυχική υγεία ενός παιδιού που αναλαμβάνει αυτό το ρόλο είναι ολέθριες. Ακόμα χειρότερες προεκτάσεις διαμορφώνονται όταν το παιδί προσπαθεί με τη συμπεριφορά του να μεσολαβήσει ή αλλιώς να «εξευμενίσει» τον ένα γονέα έναντι του άλλου.

Τρίγωνα ζευγαριών: Το πιο συνηθισμένο τρίγωνο ζευγαριών είναι το τρίγωνο που περιλαμβάνει τον έναν από τους δύο γονείς του ζευγαριού. Η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή που αφορά ένα «χαϊδεμένο» γιό, τη μητέρα του και τη σύζυγό του. Το τρίγωνο ζευγαριού πεθερικών μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Είναι επομένως πιθανό οι σύζυγοι να μετατοπίσουν τις συγκρούσεις τους εστιάζοντας στα προβλήματα της μητέρας του συζύγου. Ή αντίστοιχα μπορεί η σύζυγος να θεωρήσει υπεύθυνη την πεθερά της για τις ελλείψεις του συζύγου της ή η πεθερά να κατηγορεί τη σύζυγο επειδή «κρατάει σε άλλη πόλη» το αγαπημένο της παιδί. Η πιο συχνή στάση του συζύγου σε αυτές τις περιπτώσεις είναι «τσακωθείτε μεταξύ σας».

Ένα άλλο είδος τριγώνου ζευγαριών αποτελεί η εξωσυζυγική ερωτική σχέση. Μία εξωσυζυγική σχέση έχει πάντοτε επιπτώσεις σε ένα γάμο και συχνά εξελίσσεται σε μείζον πρόβλημα ακόμη και αν ο γάμος επιβιώσει. Η εξωσυζυγική σχέση μπορεί να ελαττώσει την ένταση που επικρατεί σε μία συγκρουσιακή σχέση δύο συζύγων προσφέροντας διέξοδο σε έναν από τους δύο. Άλλοτε μπορεί να αποσπάσει την προσοχή του ζευγαριού από βαθύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν.

Τρίγωνα σε διαζευγμένες οικογένειες και σε οικογένειες από δεύτερο γάμο: Το δομικό σχήμα γονέας μέσα στην οικογένεια- γονέας εκτός οικογένειας τείνει αρκετά συχνά στη δημιουργία τριγώνων, ανεξάρτητα από το χαρακτήρα ή την προσωπικότητα των εμπλεκομένων. To πιο συχνό σενάριο που συναντάται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι τα παιδιά μίας οικογένειας με φυσικό πατέρα να μην τα πηγαίνουν καλά με την μητριά (χωρίς φυσικά αυτό να είναι ο κανόνας). Μία άλλη παραλλαγή του ίδιου θέματος είναι το συνηθισμένο τρίγωνο που αφορά στους πρώην συζύγους και την καινούρια γυναίκα του συζύγου.

Διαγενεαλογικά τρίγωνα: Το πιο συνηθισμένο τρίγωνο τριών γενεών είναι αυτό στο οποίο ένας από τους παππούδες και ένα εγγόνι συμμαχούν εναντίον των γονέων. Τέτοιου είδους πολλαπλά διαγενεαλογικά τρίγωνα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτυχθούν αν ένας γονέας πεθάνει ή φύγει λόγω χωρισμού ή λόγω διαζυγίου. Επίσης, ο κίνδυνος εμφάνισης του συγκεκριμένου προτύπου σχέσης ενισχύεται όταν μία ανύπαντρη ή διαζευγμένη μητέρα και τα παιδιά της συζούν με τους γονείς της.

Παρολαυτά, δεν συνεπάγεται ότι οποιαδήποτε μορφή τριαδικής σχέσης ισοδυναμεί απαραίτητα με κάποιο από τα παραπάνω προβληματικά πρότυπα σχέσεων.

Τα σημεία με βάση τα οποία ένα οικογενειακό τρίγωνο θεωρείται ότι επιφέρει επιβλαβείς επιπτώσεις όχι μονάχα για τα μέλη που το απαρτίζουν αλλά και για το ευρύτερο σύστημα της οικογένειας στο οποίο υπάγεται συνοψίζονται στα εξής:

α) ένα από τα μέλη της τριαδικής σχέσης νιώθει απομονωμένο ή παραμελημένο

β) ένα από τα μέλη της τριαδικής σχέσης νιώθει εξουθενωμένο και υπερβολικά εξαρτημένο από το πώς είναι η σχέση ανάμεσα στα υπόλοιπα δύο μέλη

γ) σημαντικά θέματα που αφορούν τη σχέση ανάμεσα σε δύο πρόσωπα παραμελούνται συστηματικά και

δ) ένα από τα μέλη της τριαδικής σχέσης αναλαμβάνει συστηματικά ρόλους που δεν του αντιστοιχούν (π.χ. το παιδί που συστηματικά παρηγορεί τη μαμά επειδή την εγκατέλειψε ο σύζυγός της).

Έτσι, πολύ συχνά το άγχος και η ένταση που παρατηρείται μέσα σε μία οικογένεια απορρέει από τη μη συνειδητή δημιουργία τριγώνων ανάμεσα στα μέλη της. Για το λόγο αυτό ένας από τους βασικούς στόχους τόσο της οικογενειακής ψυχοθεραπείας όσο και της ατομικής ψυχοθεραπείας είναι η αναγνώριση του προβληματικού αυτού προτύπου σχέσεων. Ταυτόχρονα μέσα από τις παραπάνω διαδικασίες ενισχύεται η ικανότητα των ανθρώπων να διαφοροποιούνται μεταξύ τους και να συνάπτουν υγιείς σχέσεις που δεν εξαρτώνται αλλά ούτε και καθορίζονται από τρίτα πρόσωπα.

Αναφορά

Monica McGoldrick (1999). Το γενεόγραμμα. Εργαλείο αξιολόγησης για την οικογένεια. Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ.